بررسی موانع انجام اصلاحات در عصر ناصرالدین شاه (از میرزا حسین خان سپهسالار، تا پایان عصر ناصری)

اگر نگاهی اجمالی بر اوضاع کشور در زمان ناصرالدین شاه قاجار داشته باشیم.می توان با تصور شرایط موجود عمق اهمیت اصلاحات و یا عمق فاجعه موانع اصلاحات را در کشور به خوبی درک نمود. با توجه به آنکه اشخاص متعددی در دوران ناصرالدین شاه اقدام به اصلاحاتی در کشور نموده اند،اما موضوع مورد بحث دراین پایان نامه،بررسی شرایط و اصلاحات از زمان صدارت میرزاحسین خان سپهسالار تا آخر دوران ناصرالدین شاه می باشد.که در این زمینه اشاره ای کوتاه به خدمات بنیان گذاران اصلاحات در دوره ی قاجار یعنی عباس میرزا و امیرکبیر شده است. عباس میرزا در حد توان خود تلاش های فراوانی در جهت ایجاد اصلاحات در کشور کرد، اصلاحات وی خصوصاً در زمینه ی نظامی مانند تجهیز قشون جدید،تأسیس کارخانه ی توپ سازی و تفنگ سازی، تجهیز و اعزام دانشجو به اروپا جهت تحصیل دروس علمی چون علوم نظامی،مهندسی،اسلحه سازی و طب شاخص تر بود. پس از عباس میرزا، شخصی که خدمات اصلاحی قابل تأمل در کشور نمود،امیرکبیر بود. با توجه به آنکه وی یک انسان وطن دوست و نابغه ای دانا و توانا نیز بود،در مدت کوتاه صدارت خود توانست اصلاحات قابل ملاحظه ای را به ثمر یرساند. امیرکبیر در زمینه های مختلف از جمله:امور مالیه، امور شهری و امور نظامی اقدام به اصلاحات نمودو همچنین از رفتار های ضد انسانی حاکمان جلو گیری وی آبله کوبی را تعمیم داد، یخچال ها را از آلودگی پاک ساخت و دستور ساخت مدرسه ی دار الفنون را صادر کرد.امیر کارخانه های توپ ریزی و اسلحه سازی احداث نمود و برای سربازان و صاحب منصبان لباس متحدالشکل نظامی ترتیب داد و درجه های نظامی را تحت قانون جدید مشخص گردانید. یکی از اصلاحات چشمگیر فرهنگی امیر،ایجاد روزنامه وقایع اتفاقیه بود. پس از امیرکبیر دوران صدارت میرزا حسین خان سپهسالار که اصلاحاتی اندکی در ان به وقوع پیوست آغاز شد،سپهسالار با صدور دستورات و بخش نامه هایی به حکام و کارکنان دولت آن ها را از رشوه خواری و قوم و خویش بازی برحذر داشته و هر شخصی را که مانع اجرای دستورات وی بود تنبیه و مجازات می نمود. اقدامات سپهسالار در بدو صدارت او یادآور اقدامات امیرکبیر بود. البته موانع متعددی در مسیر اصلاحات دوران سپهسالار مانند دخالت کشورهای خارجی در امور داخلی کشور وجود داشت که در این زمینه،به ویژه دولت انگلیس موانع عظیمی در راه اصلاح و عمران اقتصادی،سیاسی و فرهنگی مملکت ایجاد نمود. امتیازهایی را که دولت های خارجی به هر بهانه ای از ایران می گرفتند،می توانست مانعی بر سر راه اصلاحات باشد. گذشته از این موانع،شخص شاه مهمترین نقش را در عدم اجرای اصلاحات در کشور داشت.زیرا وی بیشتر به منافع شخصی خود می اندیشید تا منافع مملکت.پس از سپهسالار، صدارت میرزا یوسف مستوفی الممالک شروع شد،که این دوران کار چشمگیری در جهت اصلاحات انجام نشد. پس از مستوفی الممالک،میرزا علی اصغر خان امین السلطان سکان دار صدارت گردید.دوران او آثار زیان بار فراوانی برای کشور در پی داشت،زیرا امین السلطان نه تنها خود به غارت ثروت های مردم محروم و دریافت رشوه از دولتمردان مشغول بود بلکه اقوام و خویشان خود را به مشاغل پردرآمد می گماشت و آنچه در نزد وی مفهومی نداشت اصلاحات بود. کلیدواژگان: اصلاحات، فتحعلیشاه، عباس میرزا، امیرکبیر، سپهسالار، ناصرالدین شاه، امتیازات، انگلیس، روسیه، مملکت، ظلم، موانع، دربار